Duik in de wereld van white shark cage diving en verken – oog in oog met de witte mensenhaai – de voors en tegens van dit wildlife-fenomeen.

Wonderlijke momenten

Het waait hard als we de boot te water laten. We laten Kleinbaai, Gansbaai (Zuid-Afrika) gehuld in nevelen achter en varen in een half uur naar onze bestemming. Daar moet het gebeuren: onze ontmoeting met de grote, witte mensenhaai.

We gaan voor anker bij Joubersdam. Hoge golven slaan tegen de boot en laten het gevaarte dansen als ware het een zwaarlijvige ballerina die de wetten der zwaartekracht onderschat. We zijn de enige op het water. Wonderlijk, als je bedenkt dat Gansbaai als ‘witte haaien hoofdstad ter wereld’ tevens de meeste cage dive-aanbieders heeft. “Beter,” vindt onze kapitein. “Meer haaien voor ons!”

Precies op dat moment zijn we getuigen van een ander uitzonderlijk moment. Terwijl Mitch, onze videograaf, aanwijzingen geeft, dropt één van de zeemeeuwen met militaire precisie zijn lading in Mitch’ open mond. “O, shit!” Roept die, grabbelend naar een fles water om zijn mond te spoelen. “Jullie hebben geluk. Dit is de eerste keer in vier jaar tijd.”

Het is een welkome afleiding, maar niet genoeg om volledig te ontspannen: over enkele minuten zijn we omgeven door enorme roofvissen – slechts gescheiden door één dun, stalen draad. De spanning stijgt even hard als de zelfdrijvende kooi te water plonst. We trekken de grijze wetsuits aan en zetten de duikbrillen op. Ondanks het stormachtige weer is de watertemperatuur een comfortabele 16,5 graden Celsius – tien graden warmer dan gebruikelijk rond deze tijd van het jaar.

Omcirkeld door 3,5 meter lange haaien

De kooi zelf is minder comfortabel. Het ding is weliswaar zelfdrijvend, maar zit vastgemaakt aan de boot – dat hevig op de golven meebeweegt. We happen naar lucht, op en neer duikend als pretparkbezoekers in de achtbaan. “Down! Down! Down!” Roept de bemanning, wanneer een tiental Bronze Whaler Sharks op het toneel verschijnt. De grootste is maar liefst 3,5 meter lang. Eén voor één jagen ze op het aas. We kijken vanaf de eerste rang ademloos toe. Dit is een wildlife show die we nooit zullen vergeten. De hoofdact schittert echter door afwezigheid: we zien geen enkele witte haai.

Helaas het punt onderstrepend van Mary Rowlinson, Marine Bioloog bij de White Shark Diving Company. Ze bestudeert de witte haai rond Gansbaai al bijna drie jaar. “Witte haaien worden niet geconditioneerd om in de buurt te zijn,” zegt zij. “Soms moeten we úren wachten om ze alleen al naar de boot te krijgen. Dan zwemmen ze langs, kijken ze naar de baai en zijn ze weer weg. Je ziet dat ze niet echt geïnteresseerd zijn in wat wij doen. Dat is soms jammer, want je wilt ze natuurlijk laten zien aan mensen.”

Verhoogde activiteit

Welnu. Moeder Natuur laat zich natuurlijk niet dwingen. Of wel, soms? Recent onderzoek concludeert namelijk dat frequente interactie de activiteit van witte haaien verhoogt, met onbekende langetermijneffecten. Charlie Huveneers en zijn team volgden negen dagen lang tien mensenhaaien bij de Neptune-eilanden in Australië. Zij zagen de activiteit van de witte haai met 61% toenemen op het moment dat zij interacteren met cage divers.

In Nieuw-Zeeland is er enkele maanden geleden een algeheel verbod op cage diving ingesteld. Een aanzienlijk aantal mensen uit Stewart Island, dat hun dagen doorbrengt op, in of bij het water, claimt dat het gedrag van de witte haai dramatisch is veranderd sinds de start van het kooiduiken negen jaar geleden. Deze duikers, vissers en schippers geloven dat de haai hen als prooi ziet. Ook zouden haaien vaker zwemmers en surfers aanvallen als gevolg van de cage diving-industrie.

Is kooiduiken met witte haaien ethisch?

Dat roept vragen op. Is deze vorm van duiken met haaien ethisch? Conditioneert cage diving de witte haai om mensen met voedsel te associëren? Indien ja, zijn wij als deelnemers dan niet indirect verantwoordelijk voor toenemende shark attacks? De heldere taal van Rowlinson wuift de zorgen weg. “Ik geloof niet dat haaien mensen met voedsel associëren vanwege het kooiduiken,” zegt ze. “Dat is absolute onzin.”

Als genoemd, heeft Gansbaai de hoogste concentratie van cage dive-operators ter wereld. Er zijn zeven aanbieders tegelijk actief op één plek. Sommige bedrijven varen tot driemaal per dag uit. Als kooiduiken de aanvallen van haaien op zwemmers zou veroorzaken, dan zie je een stijging in het aantal aanvallen. “’s Zomers komen hier twintigduizend toeristen,” zegt Mary. “Die zwemmen voortdurend in de oceaan. We hebben hier nog nooit een haai-aanval gehad. Nooit!”

Uitgeputte voedselbronnen

“Er wordt hevig gevist rond Australië,” vervolgt ze. “De voedselbronnen van de haai zijn uitgeput, dus de haaien zijn verkast. Het is alleen pech dat ze verhuisd zijn naar gebieden waar ook mensen zwemmen. Want haaien zijn opportunistisch. De enige manier waarop zij kunnen bepalen of iets hun prooi is, is door een hap te nemen. Het ongelukkige is, dat die ene hap vaak fataal is voor mensen.”

Conditioneert kooiduiken de haai?

Mary gelooft ook niet dat de cage diving-industrie de haaien conditioneert om mensen met voedsel te associëren. “Wij voeren geen witte haaien,” legt ze uit. “De geur van het aas trekt haaien naar de boot. Witte haaien zijn half warmbloedig, dus ze verbranden energie om warmte te creëren. Zelfs als ze het aas – meestal tonijnkoppen – krijgen, dan zijn het niet genoeg calorieën om hen steeds terug te laten komen. De voedselwaarde is simpelweg te laag.”

“We doen echter ons uiterste best om te zorgen dat de mensenhaai het aas niet krijgt. Niet vanwege het conditioneren, maar om hun instinct. Zij duiken namelijk naar beneden als ze iets hebben en kunnen in potentie verstrikt raken in het touw.”

Eco-tool om bewustzijn te verhogen

“Kooiduiken is een eco-tool,” besluit ze. “Naar mijn mening zou het, ook op het gebied van aquariums en dierentuinen, beter zijn om de dieren met rust te kunnen laten. Maar hoewel de witte haai een beschermde diersoort is sinds 1991, neemt de populatie aanzienlijk af. Er zijn naar schatting nog driehonderd tot vijfhonderd witte haaien over, terwijl die schatting in 1996 tussen 1200 en 1500 lag. Dus op het gebied van conservatie is de shark cage diving heel belangrijk. Het geeft mensen de kans om de dieren te zien en zich emotioneel met ze te binden. Witte haaien zijn ongelofelijk kalm, elegant en mooi in het water. Cage diven helpt om dat bewustzijn te verhogen.”