Zimbabwe is rijk aan verschillende soorten flora en fauna. De wet van het wild staat toe dat alle dieren en planten naast elkaar bestaan ​​in hun diverse natuurlijke habitats, vaak tot grote vreugde van de menselijke bevolking. Roofdieren en prooien volgen allemaal hun natuurlijke levensloop in het ecosysteem. In de loop der jaren zijn sommige soorten echter uitgestorven, niet in de laatste plaats door klimaatverandering en menselijke activiteiten.

Vleermuizen en hun bedreigde status

Vleermuizen staan ​​zelden op iemands favorietenlijst, maar deze mysterieuze dieren spelen een sleutelrol in de natuurlijke samenstelling van het planten- en dierenleven. Verheerlijkt door superheld Batman en vaak belasterd en behandeld met diepe argwaan in andere culturen, vormen vleermuizen een merkwaardige case study.

Het Afrikaanse continent is volgens AfricanBats.org de thuisbasis van meer dan 300 soorten vleermuizen. Volgens het Natural History Museum of Zimbabwe (NHMZ) zijn er meer dan 60 soorten geregistreerd in Zimbabwe. Uit onderzoek blijkt dat het aantal vleermuissoorten afgelopen jaren met een afname van meer dan 50% is gehalveerd
Door onder meer de uitbreiding van menselijke nederzettingen en mijnbouwactiviteiten zijn veel vleermuizen verdreven. Er zijn grote zorgen ​​over de bedreigde status van de vleermuis. Met een aantal campagnes hoopt men het tij te keren.

Data en bewustwording

Dat gebeurde in 2018 onder meer door toegewijde Mammalogy-medewerkers tijdens een dataworkshop onder leiding van het internationale Global Biodiversity Information Facility (GBIF) in samenwerking met het Natural History Museum of Zimbabwe, geleid door curator Tsitsi Maponga.

Het vormt een klein sprankje hoop in een poging om het belang en de rol van vleermuizen in het ecosysteem te begrijpen. In voorgaande jaren heeft een schrijnend gebrek aan toegewijd personeel met kennis over de aard van vleermuizen het bedreigde bestaan juist verergerd. Er is een constante spanning tussen feit en fictie in Zimbabwe, onder meer door de weinige gezaghebbende studies over vleermuizen en de rol die ze spelen in het grote geheel der dingen.

Cultuur en wetenschap hebben beide een rol gespeeld bij het vergroten van het bewustzijn en het bevorderen van natuurbehoud in een poging de verhalen te ontraadselen. De gebruikte methoden zijn vaak respectievelijk via traditionele verhalen en bewustmakingscampagnes.

Mythen over vleermuizen

In veel Afrikaanse landen, met name Zimbabwe, worden vleermuizen over het algemeen met grote angst en minachting bekeken. Dit ongegronde vooroordeel komt voort uit fantastische traditionele folklore en bijgeloof dat vleermuizen een accessoire zijn voor hekserij en een connectie hebben met de duistere kunsten.

Een vleermuis die in de buurt van een Afrikaans huis wordt gespot, wordt meestal als een slecht voorteken beschouwd en veroorzaakt het voorgevoel dat er boze geesten in de buurt rondzwerven. De recente wetenschappelijke bevindingen die wijzen op vleermuizen als de mogelijke oorsprong van het coronavirus, hebben in sommige delen van het continent geen goed gedaan voor de dieren. Dit al lang bestaande culturele vooroordeel heeft ertoe geleid dat mensen kritieke problemen met vleermuizen negeren en hun belang in het ecosysteem onderschatten.

“De mythen komen binnen de meeste gemeenschappen over het algemeen voort uit onwetendheid. Onze ouderen waren zich bewust van het belang van het behoud van diersoorten. Daarom kwamen ze met maatregelen om deze wezens te beschermen. Een van die maatregelen was om mensen, vooral jongeren, angst in te boezemen; door te beweren dat iedereen die een vleermuis doodt of stenigt, ongeluk zou aantrekken. Dit werd gedaan om roekeloos gedrag te ontmoedigen, maar na verloop van tijd raakte het hele concept in de vertaling verloren. Nu moeten we deze mythen juist weer ontkrachten,” vertelt sociaal commentator en geesteswetenschapper Dr. Larry Mutambanengwe.

Bedreigde vleermuissoorten

In werkelijkheid zijn vleermuizen zeer fascinerende en unieke wezens. De meeste soorten vleermuizen zijn nachtdieren en de enige zoogdieren die kunnen vliegen. Hun natuurlijke habitat vind je meestal in grotten en andere afgelegen plaatsen.

Vleermuizen spelen een sleutelrol bij het bestuiven van planten en het verspreiden van zaden, wat hun belang in het beheer van het ecosysteem benadrukt. Veel voorkomende bedreigde vleermuissoorten die in Zimbabwe worden aangetroffen, zijn onder meer de Oost-Afrikaanse halsbandfruitvleermuis, de Keniaanse grootoorvleermuis en de grootoorstaartvleermuis.

De rol van vleermuizen in het ecosysteem

De in Harare wonende natuurbeschermer en agronoom Blessing Musinamwana vertelt dat vleermuizen ook een onbezongen rol spelen bij landbouwactiviteiten: “Vleermuizen zijn vrienden van de boer, maar veel mensen realiseren zich dat niet. Veel boeren in de buurt van bergachtige gebieden kunnen getuigen dat vleermuizen een veel veiligere en mogelijk effectieve rol spelen bij het wegwerken van ongedierte. Dat is een belangrijk milieuvriendelijk aspect dat niet wordt gerealiseerd.”

Een artikel getiteld Circulation of Alphacoronavirus, Betacoronavirus, and Paramyxovirus in Hipposideros Bat Species in Zimbabwe stelt dat vleermuizen drager zijn van potentieel dodelijke zoönotische virussen voor mens en dier.

De constante migratie van dieren in sommige delen van Zimbabwe en menselijke activiteiten zorgen voor meer interactie tussen huisdieren, mensen en vleermuisgemeenschappen. Dit heeft geleid tot de verstoring van ecosystemen en de vernietiging van de meeste natuurlijke habitats, waardoor vleermuizen meer dan ooit in gevaar zijn.

De menselijke factor slaat weer toe

Menselijke aantasting van de natuurlijke leefomgeving van vleermuizen is de belangrijkste oorzaak van de afnemende vleermuispopulatie. De groeiende menselijke bevolking in Afrika beïnvloedt savannebossen door verstedelijking, uitbreiding van landbouwactiviteiten en het verzamelen van brandhout.

Een rapport uitgebracht door Robert Locke, de directeur van publicaties voor Bat Conservation International na een BCI-top in februari 2020, stelt dat “de vleermuispopulaties in een groot deel van Afrika afnemen als gevolg van verlies van leefgebied, verstoring van hun verblijf in grotten, overmatig gebruik van pesticiden en in sommige gebieden de jacht op bushmeat. Vleermuizen worden bovendien alom gevreesd vanwege mythen die hen in verband brengen met hekserij en boze geesten.”

“De effecten van habitat- en klimaatverandering op deze soorten zijn onbekend, en er wordt veel gespeculeerd over zowel de positieve als negatieve effecten Deze effecten op vleermuizen hebben een directe invloed op de voedselzekerheid en mensgerelateerde zoönotische ziekten.”

Gebrek aan kennis en middelen

“Sommige Afrikaanse landen hebben simpelweg niemand met expertise op het gebied van vleermuisbiologie en -behoud. De weinige deskundigen die voor vleermuizen in andere landen werken, zijn grotendeels geïsoleerd en worden genegeerd. Financiering is altijd erg beperkt, apparatuur zoals vleermuisdetectoren en mistnetten is schaars en kansen voor training en opleiding zijn zeldzaam. Natuurbeschermers moeten de expertise hebben om effectieve voorstellen voor subsidies en andere financiering te schrijven en in te dienen,” aldus het rapport van BCI.

Hoe olifanten vleermuizen bedreigen

Een bijkomend probleem zijn de groeiende populaties van mensen en olifanten. De Miombo-bossen in Noord-Zimbabwe, waar meer dan 40 soorten vleermuizen leven, worden daardoor vernietigd.

Door de grote olifantenpopulatie verliezen, met name de kleinere vleermuissoorten, leefgebied. De olifanten vertrappen en strippen bomen met een groot bladerdak, wat de biodiversiteit van vleermuizen verstoort. Het vormt voor de vleermuizen zelfs een groter risico dan voor voor vogelsoorten.

De Zimbabwaanse regering geeft het CITES-verbod de schuld. Volgens hen is het verbod op de ivoorhandel de belangrijkste oorzaak van de sterk groeiende olifantenpopulatie. De permanente secretaris voor informatie in de regering van Zimbabwe, Nick Mangwana, zegt: “Zimbabwe heeft 84000 olifanten, maar het draagvermogen is 55000. Onze ivoorvoorraad is meer dan 300 miljoen dollar waard, die we vanwege het verbod niet kunnen verkopen.”

Waarom we vleermuizen nodig hebben

Vleermuizen zijn van cruciaal belang voor de ecologische en economische gezondheid van Afrika. Veel soorten helpen gewassen te beschermen door insectenplagen te consumeren. De fruit- en nectaretende vleermuizen bestuiven belangrijke planten en verspreiden zaden die helpen beschadigde bossen te herstellen. Dat besef is nog niet bij de volledige bevolking ingedaald. Daarom werken verschillende deskundigen hard aan de voorlichting van gemeenschappen. In traditionele kringen wordt vleermuismest aanbevolen voor verschillende toepassingen, zoals organische meststoffen of insectenwerende middelen, ondanks hun zeldzame waarnemingen.

Wat kunnen we doen om de vleermuis te helpen?

Vleermuizen zijn enkele van ‘s werelds meest onbegrepen dieren, maar we hebben allemaal een rol te spelen bij het vergroten van het bewustzijn van hun benarde situatie. Sommige non-profitorganisaties, zoals BCI, pleiten voor natuurbehoud en hebben vaak donaties nodig om de zaak te steunen.

Burgers en bezoekende reizigers kunnen ook de handen ineen slaan met natuurbeschermingsgroepen en een verzoekschrift indienen voor wijzigingen in het beleid, die vervolgens kunnen worden ingediend bij de relevante autoriteiten. Voortdurende bewustmakingscampagnes en trainingsworkshops met belanghebbenden helpen de situatie aanzienlijk te veranderen.

In januari 2018 heeft Global Biodiversity Information Facility een workshop gegeven in Zimbabwe voor museummedewerkers, functionarissen van de Parks and Wildlife Management Authority en universiteitsstudenten. De digitaliseringsworkshop gaf inzicht in tools en technieken die kunnen worden gebruikt om de verspreiding en diversiteit van vleermuissoorten voor elk gebied te volgen. Het project heeft tot doel een vleermuisatlas te maken met gedetailleerde kaarten voor elke soort. Dit zijn enkele initiatieven die kunnen worden ondersteund, samen met het opleiden van gemeenschappen over natuurbehoud.

Deel dit artikel

De noodzaak om te pleiten voor betere natuurbescherming voor bedreigde vleermuissoorten is nog nooit zo urgent geweest als nu. Als toerist kun je een rol spelen bij het vergroten van het bewustzijn over dit onderwerp door kritische gesprekken over natuurbehoud aan te moedigen via sociale media en/of dit artikel te delen.

Jouw stem, gecombineerd met de inspanningen van natuurbeschermers ter plaatse, heeft het vermogen om de relevante natuurautoriteiten en de regering van Zimbabwe tot actie te manen. De voorlichting van de massa over het belang van ecosystemen moet ook worden voortgezet, waarbij leermiddelen worden gebruikt voor studenten van het basis- tot het hoger onderwijs.

Hoewel vleermuizen niet de populariteit genieten van olifanten, leeuwen, giraffen en andere leden van de Big Five, spelen ze nog steeds een cruciale rol vanuit de schaduw van hun leefgebied. Het is aan ons om te zorgen voor een vreedzaam en duurzaam voortbestaan.

Lees meer over bedreigde diersoorten.

Header Photo: Naturalis Biodiversity Center