Cypriani Asmani is pas zes jaar oud, als hij de de slavernij probeert te ontvluchten. Hij rent weg, maar wordt gepakt. Als straf wordt hij getekend aan een houten stam van 14,5 kilo. Een jaar lang is de enige manier waarop hij zich kan bewegen door het houten gewicht op zijn hoofd te dragen.

East Africa Slave Trade Exhibition

We zijn bij de East Africa Slave Trade Exhibition in Stone Town. Na een bezoek aan de naastgelegen Anglicaanse Kerk, dat gebouwd is op de restanten van de slavenmarkt, leren we hier meer over hoe Zanzibar als centraal handelscentrum fungeerde. In de negentiende eeuw wemelde de stad van slaven en handelaren. De sultan van Zanzibar had veel slavenhandelaren onder contract. Zij waren verplicht hun tot slaafgemaakten aan te bieden op de markt in Stone Town en daar belasting over te betalen. Zowel de sultan als mensen in verschillende gelederen van de maatschappij hadden daar veel profijt van. De economie, het bedrijfsleven en de handel floreerden.

Het museum hangt vol ooggetuigenverslagen, persoonlijke verhalen en foto’s. De tentoonstelling houdt de nagedachtenis aan hen die er verhandeld en verkocht werden in ere. Met verschillende informatiezuilen wordt de bezoeker meegenomen in de opkomst van de slavernij, de desastreuze gevolgen, het economische gewin en uiteindelijk de afschaffing en de problemen die dat opwierp.

Zuurstofgebrek

We komen in de kerkers, waar de slaven voor en na de veiling gehouden werden. De term ‘gehouden’ is niet willekeurig, want de omstandigheden zijn werkelijk bij de beesten af. Er hangt nu een lampje, maar in die tijd was het er aardedonker. Speciaal voor de bezoekers is er een luchthol bijgemaakt. “Anders komt er niet genoeg zuurstof binnen,” vertelt onze gids, Mohammed. “Velen stierven hier door zuurstofgebrek.” Het laat weinig te denken over hoe het voor de slaven geweest moet zijn. Was het geen tekort aan zuurstof, dan wel de ondervoeding of een van de vele ziekten.

Maar liefst 75 vrouwen en kinderen zaten er in deze benauwde kamer opgesloten. De ruimte wordt gescheiden door een kamertje voor de opzichter, en vervolgens een kleinere ruimte waar de mannen verbleven. Zo wilden ze verkrachting – maar waarschijnlijk vooral eventuele neveneffecten – voorkomen. De gevangenen konden amper staan. In het midden van de ruimte loopt een multifunctionele geul, waar je de benen kon strekken, je kon wassen en je behoefte kon doen. Bij hoog water liep het water van de, inmiddels gedempte, mangrove de kerker binnen. Bij laag getij ebte het vuile water vervolgens weer weg.

Tekst gaat verder onder de foto.

Gruwelen

Er waren zeventien van dit soort kerkers in totaal. Maar de kerker is slechts een momentopname van het leed dat de slaven ondergingen. In het museum leren we over de onmiskenbare verschrikkingen onderweg van en naar Zanzibar. In konvooien kwamen sommige slavenhandelaren soms helemaal vanuit Congo. Voor hun gevangenen betekende dat dagenlang lopen, geketend door zware kettingen aan de enkel, arm en nek, meestal zonder eten of drinken. Door een boomstam aan de nek van de mannen te bevestigen, voorkwamen de handelaren dat ze weg zouden rennen. “Elke dag werden we geconfronteerd met de dood”, schrijft een ooggetuige in A Pamphlet on the Slave Trade at East Africa, gepubliceerd door Church Missionary Society in 1868: “Mensen worden gedood door de stok, de dolk en ik zag met mijn eigen ogen hoe zes mannen tot de dood gewurgd werden. (…) Een nieuwgeborene werd van zijn moeders’ borst weggerukt en schreeuwend in de struiken gegooid.”

David Livingstone

Het was David Livingstone, de ontdekkingsreiziger op zoek naar de oorsprong van de Nijl, die deze gruwelen zag en verandering eiste. Hij zette een beweging in gang, die de uiteindelijke afschaffing van de slavernij op 5 juni 1883 betekende. Maar dat was nog niet het einde. Sommige handelaren gingen ondergronds verder en voor de vrije slaven bleef het in veel gevallen moeilijk om rond te komen. Ze werkten voor een schijntje. Sommige Britten waren maar wat bang voor de economische impact bij het verlies van hun goedkope krachten.

Op brute wijze zijn levens verstoord en vernietigd. Zoveel leefgemeenschappen, met al hun rijke culturen en historie, verwoest. Zoveel leed, nog maar relatief kort geleden. Des te pijnlijker dat het museum besluit met een schokkende analyse. Er zijn vandaag de dag méér slaven dan tijdens de hele periode van de Afrikaanse slavenhandel. Maar liefst 61 procent daarvan is gecentreerd in vijf landen: India, China, Pakistan, Oezbekistan en Rusland. Meer dan de helft van die slaafgemaakten is vrouw of kind.

Moderne slavernij

We kunnen met een vinger wijzen, of bij onszelf te rade gaan. De geschiedenis is duidelijk: waar vraag is, wordt geleverd. Dat zagen we aan de vraag naar ivoor en goedkope krachten toen, en met goedkope kleding en producten nu. Van het jongetje in de diamantenmijnen van Congo tot het Oezbeekse meisje dat katoen plukt: de Westerse wereld blijft een van de grootste afzetmarkten voor allerlei soorten dwangarbeid. Het roept de vraag op: hoe draag ik vandaag de dag met mijn portemonnee en aankopen zélf bij aan dit soort wantoestanden?

Dat maakt een bezoek aan de East Africa Slave Trade Exhibition niet alleen een zeer indrukwekkende geschiedenisles, maar ook een dringend appèl op ons vermogen tot zelfreflectie.

Je vindt East Africa Slave Trade Exhibition aan Tharia Street, bij de Anglicaanse Kerk, in Stone Town. De tentoonstelling is dagelijks geopend van 8:30 tot 18:00 uur.